مسعود یوسفی/ پس از انتشار گزارش تورم مصرف‌کننده در خردادماه که نشان از افزایش شدید تورم یک‌ماهه داشت؛ حالا مرکز آمار ایران جزییات گزارشی را منتشر کرده که به روشنی اثر تورم و شتاب افزایش قیمت‌ها را بر دهک‌های با درآمد پایین به تصویر کشیده است. این گزارش تازه به نوعی شدت تورم در دهک‌های درآمدی را نشان می‌دهد. چنانکه مشخص شده، در حالی که تورم ماهانه خرداد کالای مصرفی برای کل کشور 12.2 درصد بوده، در دهک اول، این تورم ماهانه 19.5 درصد و در دهک دهم 8.4 درصد حس شده است.

 اما این اعداد به چه معناست؟ اقتصاددانان جمعیت هر جامعه‌ای را به لحاظ درآمد و مصرف به 10 رتبه تقسیم‌بندی می‌کنند و هر یک از این رتبه‌ها را دهک می‌نامند. در آمار توصیفی، دهک‌ها مقادیری هستند که تابع توزیع تجمعی داده را به 10 قسمت مساوی تقسیم می‌کنند. دهک اول نشان‌دهنده 10درصد از خانوارهایی است که کمترین هزینه سالانه را داشته‌اند. بنابراین می‌توان گفت که این دسته از خانوارها جزو فقیرترین اقشار جامعه محسوب می‌شوند. در نقطه مقابل دهک دهم، 10درصد از خانوارهایی را نشان می‌دهد که بیشترین مبلغ را صرف هزینه سالانه خود کرده‌اند، لذا این دسته از خانوارها از مرفه‌ترین اقشار جامعه هستند.
اگر کلیه هزینه‌های جاری خانوار در ماه از هزینه اجاره تا خوراک و پوشاک و حمل‌ونقل و تحصیل و... حدود 700 الی یک میلیون و 600 هزار تومان در ماه باشد، این خانواده در دهک 1 قرار می‌گیرد و جزو 10درصد فقیرترین خانواده‌های جامعه است. هزینه حدود یک میلیون و 700 هزار تومان خانواده را در دهک 2 قرار می‌دهد. هزینه 2 میلیون تومانی دهک 3، هزینه حدود 3 میلیون تومانی دهک 4، هزینه حدود 3میلیون و پانصد هزار تومانی دهک 5، هزینه حدود 4 میلیون و سیصد هزار تومانی دهک 6، هزینه حدود 5 میلیون تومانی دهک 7، هزینه حدود 6 میلیون و هفتصد هزار تومانی دهک 8، هزینه حدود 8 میلیون تومانی دهک 9 و درنهایت هزینه خانوارهایی که حدود 16 میلیون تومان است دهک 10. در واقع دهک 10 تشکیل شده از 10درصد ثروتمندترین افراد جامعه است. 
با این تعریف، مشخص می‌شود که شدت تورم خردادماه برای دهک‌های فقیرتر، بیشتر بوده است. در حالی که دهک دهم (یعنی دهک ثروتمند) تورم ماهانه 8.4 درصد را تجربه کرده‌اند؛ دهک اول (یعنی فقیرترین افراد جامعه) تورم 19.5 درصدی، دهک دوم تورم 17.9 درصد، دهک سوم تورم 16.6 درصدی را داشته‌اند.  برای پی بردن بزرگی این اعداد، کافی است بدانید که تورم برای دهک اول (فقیرترین افراد جامعه) در اردیبهشت ماه سال جاری 3.5 درصد بوده و ظرف یک ماه، نزدیک به 9 درصد تورم به این دهک تحمیل شده است. در حالی که برای دهک دهم (ثروتمندترین افراد جامعه) تورم اردیبهشت ماه 4 درصد بوده و حالا به 8.4 درصد رسیده؛ یعنی فقط 4.4 درصد رشدپیدا کرده است. 

شوک شدید تورم خوراکی برای دهک‌های فقیر 
بخش بزرگی از بی‌سابقه‌ترین تورم ماهانه در تاریخ اقتصاد ایران به دلیل شوک‌های قیمتی در حوزه کالاهای خوراکی، آشامیدنی و مصرفی به وجود آمده است. با قطع زنجیره تامین کالاهای اساسی به وسیله ارز ترجیحی، قیمت این کالاها به صورت آزاد محاسبه و به بازار عرضه شد. اما در میان طبقات فقیر، اثر این شوک قیمتی شدیدتر بود.
 تورم خوراکی‌ها و کالای مصرفی در خرداد امسال برای دهک اول 31 درصد بوده؛ در حالی که این عدد برای دهک ثروتمند کمی بیش از 22 درصد ثبت شده است. در این بخش هم اتفاق بی‌سابقه‌ای افتاده است. تورم خوراکی‌ها برای هر دو دهک ثروتمند و فقیر در اردیبهشت ماه، در کانال 3 درصدی بوده، اما برنامه «جراحی اقتصادی» که مشترکا توسط سازمان برنامه و بودجه، وزارت اقتصاد، بانک مرکزی و حتی وزارت کار و رفاه اجتماعی اجرا شده؛ کاری کرده که طبقه فقیر به یک‌باره با شوک نزدیک به 30 درصدی افزایش تورم آن‌هم فقط در یک ماه مواجه شوند. 

چه اثری دارد؟
دلیل اینکه تورم در بخش کالاهای خوراکی برای خانواده‌های فقیر بالا رفته روشن است. حذف ارز ترجیحی، قیمت کالاهای اساسی را بالا برده و آنها مجبور شده‌اند پول بیشتری برای خرید این نوع کالاها بپردازند. کالاهای اساسی بخش عمده‌ای از سبد کالایی خانوارهای دهک فقیر را تشکیل می‌دهد. چون هر کسی ابتدا باید به سیر کردن شکم خود فکر کند و سپس به سراغ خرید کالای بادوام برود. بنابراین اثر چنین تورمی برای خانوارهای دهک اول، هزینه‌کرد بیشتر برای کالای مصرفی و خوراکی است. 
این روند برای خانوارهای دهک دهم، کمتر است. چون خانوارهای ثروتمند، برای خرید کالای بادوام مشکلات کمتری دارند. بخش بزرگی از درآمد خانوارهای فقیر با خرید کالای خوراکی و مصرفی، «بلعیده» می‌شود و دیگر پولی برای سبدهای کالایی غیرخوراکی مثل مسکن، لوازم خانگی، تفریح و فرهنگ یا کیف و کفش و پوشاک و... نمی‌ماند. با این اوصاف شاید بتوان از این منظر، رکود در بازارهای مختلف کالاهای بادوام در ماه‌های آینده را نیز پیش‌بینی کرد. 

سهم شدید تورم خوراکی در دهک‌های فقیر
 با نگاهی جزیی‌تر به گزارش جدید مرکز آمار می‌توان شواهدی درباره اثر شدید خوراکی‌ها بر خانوارهای فقیر و دهک‌های اول تا هفتم پیدا کرد. در این 7 دهک که از فقیرترین افراد جامعه آغاز می‌شود و به سمت درآمدهای بالاتر حرکت می‌کند؛ سهم خوراکی‌ها و کالاهای مصرفی از تورم خردادماه امسال، دو رقمی بوده؛  در حالی که در دهک‌های هشتم و نهم و دهم درآمدی (که درآمدهای بالاتری داشته‌اند) تورم اثری تک‌رقمی در بخش خوراکی‌ها گذاشته است. در دهک اول- فقیرترین افراد جامعه- سهم خوراکی‌ها و کالاهای مصرفی از تورم خردادماه امسال 17.5 درصد بوده و در دهک هفتم این عدد به کمی بیشتر از 10 درصد کاهش پیدا کرده است. اما در دهک دهم سهم کالای مصرفی از تورم خرداد ماه به حدود 5 درصد رسیده است. یعنی تقریبا یک‌چهارم عددی که برای فقیرترین افراد وجود داشته است.

منبع: اعتماد