نزدیک به 40 روز بعد از برگزاری انتخابات در امریکا، خوش‌بینی‌های اولیه نسبت به احیای دوره کوتاه روابط نزدیک ایران و غرب در پی توافق برجام، جای خود را به بدبینی می‌دهد. تنش‌های دیپلماتیک میان تهران و پایتخت‌های غربی در شرایطی تشدید می‌شود که هواداران فشار حداکثری تمام تلاش خود را برای از بین بردن هر دورنمایی از بهبود روابط میان تهران و غرب و احیای توافق‌های پیشین برای رفع تحریم‌ها در قالب برجام، به کار گرفته‌اند. در طول روزهای گذشته، واکنش دستگاه سیاست خارجی کشورهای اروپایی و منصوبان رییس‌جمهور منتخب امریکا برای اداره دستگاه سیاست خارجی و امنیت ملی به اعدام یک محکوم امنیتی در ایران، از سوی تهران با واکنش منفی مواجه شده است. جو بایدن، رییس‌جمهور منتخب امریکا و گزینه‌های پست‌های دیپلماتیک و امنیتی کابینه‌اش که تا پیش از این از تلاش کاخ سفید بعد از آغاز به کار دولت جدید برای بازگشت به برجام سخن می‌گفتند، حالا با تغییر لحن، از «ایستادگی در مقابل ایران» سخن می‌گویند. سفرای آلمان و فرانسه برای ارایه توضیحات در مورد مواضع کشورشان و اتحادیه اروپا به این اعدام به وزارت خارجه احضار شده‌اند و دولت‌های اروپایی هم اعلام کردند شرکت سفرای کشورهای‌شان را در یک همایش مجازی تجاری میان کسب و کارهای ایرانی و اروپایی لغو کرده‌اند.
پاریس دست در دست نتانیاهو علیه ایران
دست‌اندازهای اخیر در روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با شرکای برجام در دورانی رخ می‌دهد که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم اشغالگر سرزمین فلسطین، بار دیگر در آستانه تغییر دولت در کاخ سفید، تمام توان خود را برای اثرگذاری بر سیاست دولت آینده امریکا و متحدان غربی‌اش به کار گرفته است. همکاری دولت‌های اروپایی با نتانیاهو، در استفاده از عبارت‌های مشترک برای حمله به ایران مشخص بود. ساعاتی بعد از آنکه وزارت خارجه فرانسه با انتشار توییتی در حساب کاربری خود با «وحشیانه» خواندن اعدام یک محکوم امنیتی از هشتگ #nobusinessasusual (اوضاع به روال معمول نمی‌ماند) استفاده کرد، بنیامین نتانیاهو هم در نشست خبری مشترک خود با رابرت او برایان، مشاور امنیت ملی امریکا، ضمن تحسین عملکرد دونالد ترامپ در اجرای سیاست فشار حداکثری علیه ایران و خروج از برجام گفت: «ما نباید اوضاع را با ایران به روال معمول برگردانیم، ما باید همگی برای اجتناب از این تهدید برای صلح جهانی متحد شویم.» نتانیاهو در این نشست خبری افزود: «اسراییلی‌ها و اعراب اقدامات رییس‌جمهور ترامپ برای خروج از بدترین توافق هسته‌ای با ایران، تجدید و تشدید تحریم‌ها علیه ایران و همچنین حذف قاسم سلیمانی را ستودند. وقتی اسراییلی‌ها و اعراب درباره خیلی چیزها موافق هستند، منطقی است که دنیا به آن توجه کند.»
نشست تجاری، قربانی کشمکش سیاسی
این جنجال‌ها باعث شد که برگزارکنندگان همایشی که با عنوان «انجمن بزرگ گفت‌وگوی ایران و اروپا» قرار بود از روز دوشنبه تا چهارشنبه برگزار شود، تصمیم بگیرند برگزاری این همایش را تا زمان نامعلومی به تاخیر بیندازند. قرار بود روز دوشنبه در نخستین پنل گروهی همایش مجازی تجاری ایران و اروپا، سفرای آلمان، ایتالیا، فرانسه و اتریش به میزبانی سردبیر بخش دیپلماسی روزنامه گاردین شرکت کنند. اما یک روز مانده به برگزاری این نشست، دولت‌های اتریش و ایتالیا اعلام کردند که از حضور سفیر خود در این نشست عذرخواسته‌اند و پاتریک وینتور، سردبیر بخش دیپلماسی روزنامه گاردین هم با نوشتن پیامی در توییتر خود نوشت که در واکنش به اعدام یک محکوم امنیتی در ایران، از میزبانی این نشست انصراف داده است. بعد از این انصراف‌ها بود که برگزارکنندگان همایش اعلام کردند که برگزاری این نشست آنلاین تا آینده نامعلومی به تاخیر افتاده است. این همایش و برنامه‌های جانبی آن برای زمینه‌سازی همکاری میان بازرگانان و تجار ایرانی و اروپایی، عمدتا با هدف همکاری بیشتر بخش خصوصی دو طرف برنامه‌ریزی شده‌بود.
منصوبان بایدن: همصدا با اروپا
در آستانه انتقال قدرت در ایالات متحده امریکا، به تدریج حاکمیت دوگانه در سیاست خارجی امریکا در دوره انتقالی، شکل می‌گیرد. در حالی که دولت کنونی، سیاست همصدایی با اسراییل را ادامه می‌دهد، منصوبان دولت آینده، رویکرد همصدایی با اروپا را در پیش گرفته‌اند. در شرایطی که مایک پمپئو، وزیر خارجه ضد ایرانی امریکا در حال تشویق شرکای جدید اسراییل در آفریقا است، منتصبان جو بایدن، رییس‌جمهور آینده امریکا مسوولیت صدور بیانیه‌های ضد ایرانی را بر عهده گرفته‌اند. مایک پمپئو، روز گذشته در بیانیه‌هایی از اهمیت شناسایی حاکمیت مراکش بر منطقه مورد مناقشه صحرای غربی، توسط واشنگتن و خروج سودان از فهرست دولت‌های حامی تروریست، هر دو به دلیل شناسایی رژیم اشغالگر سرزمین فلسطین خبر داد. رابرت او برایان، مشاور امنیت ملی رییس‌جمهور کنونی امریکا هم در حال دیدار با بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر رژیم اشغالگر بود. در واشنگتن اما این منتصبان رییس‌جمهور منتخب، که قرار است از چهل روز دیگر کار خود را آغاز کند، همصدا با دولت‌های اروپایی، علیه ایران بیانیه صادر می‌کردند. جیک سولیوان، سیاستمدار 44ساله امریکایی که قرار است به عنوان مشاور امنیت ملی رییس‌جمهور آینده امریکا خدمت کند، با انتشار پیامی در حساب کاربری خود در توییتر، اولین اظهارنظر علنی خود را در مورد ایران، با بیانیه‌ای مداخله‌جویانه اعلام کرد. این سیاستمدار امریکایی نوشت: «اعدام روح‌الله زم روزنامه‌نگاری که از دادرسی قانونی محروم و به دلیل استفاده از حقوق جهانی خود محکوم شد، یکی دیگر از موارد وحشتناک نقض حقوق بشر توسط رژیم ایران است. ما به شرکای خود خواهیم پیوست و در برابر اقدامات ناقض (حقوق بشر توسط) ایران خواهیم ایستاد.» ساعاتی بعد از انتشار این پیام، آنتونی بلینکین، گزینه جو بایدن، رییس‌جمهور منتخب امریکا برای وزارت خارجه هم این توییت را بازنشر کرد.
اعتراض ایران به حمایت اروپا از تروریسم
سفرای فرانسه و آلمان، ساعتی پیش از این جنجال‌ها به دلیل بیانیه‌های تند دولت فرانسه، آلمان و اتحادیه اروپا که آلمان ریاست دوره‌ای آن را بر عهده دارد، به وزارت امورخارجه ایران احضار شده بودند و اعتراض شدید ایران به صدور بیانیه‌های مداخله‌جویانه به آنها ابلاغ شد. سعید خطیب‌زاده سحنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در این مورد گفت: «در دیدارهای برگزار شده، مدیرکل اروپای وزارت خارجه مراتب اعتراض شدید و صریح جمهوری اسلامی ایران به بیانیه‌های اتحادیه اروپا و دو کشور اروپایی در حمایت از عنصر شناخته شده تروریستی و حمایت‌های مالی و معنوی برخی کشورهای اروپایی از عناصر و گروه‌های تروریستی که به‌طور مشخص اقدامات مجرمانه امنیتی را در همکاری با سرویس‌های جاسوسی غربی و رژیم صهیونیستی علیه ملت ایران مرتکب شده و خود نیز به صراحت به آنها اقرار کرده‌اند، را به آنها ابلاغ کرد.»
خطیب‌زاده گفت: «مدیرکل اروپای وزارت خارجه در دیدارهای انجام شده اضافه کرد که متاسفانه کشورهای اروپایی با پناه دادن به عوامل تروریست و جنایتکاری که دستشان به خون ملت ایران آلوده است، چشم بستن بر اعمال مجرمانه آنها و مهم‌تر از آن سعی در تطهیر تروریسم، از نظر ملت بزرگ ایران در اقدامات ننگین چنین عناصری سهیم هستند. اینکه اتحادیه اروپا و کشورهای آلمان و فرانسه به جای عذرخواهی از ملت ایران و خانواده‌های شهدای عملیات تروریستی و مجرمانه و پذیرش سهم خود در این اقدامات، مدعی حمایت از عوامل جنایتکار می‌شوند، قویا محکوم بوده و لذا اظهارات منافقانه آنها از کم‌ترین ارزشی نزد ملت و دولت ایران برخوردار نیست.»
بورل: باید راهی برای بازگشت امریکا به برجام پیدا کنیم
همزمان با لغو برنامه همایش تجاری ایران و اروپا که قرار بود جوزپ بورل یکی از سخنرانان کلیدی آن باشد، مقاله‌ای از نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا در یک نشریه فرانسوی منتشر شده است که در آن از تلاش برای بازگرداندن ایالات متحده امریکا به برجام سخن رفته است. مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در یک یادداشت برای نشریه فرانسوی «گراند کانتیننت» نوشت، اتحادیه اروپا باید راهی برای بازگشت امریکا به برجام پیدا کند. مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا پیش از این هم در این باره گفته بود: «این توافق (برجام) به عنوان نقطه عطف یک دیپلماسی موفق ارزیابی می‌شود و ما به آن به عنوان بزرگ‌ترین موفقیت در ظرفیت دیپلماتیک‌مان افتخار می‌کنیم.» این مقام ارشد اروپایی در عین حال هشدار داده است هر چند پیروزی جو بایدن در انتخابات ریاست‌جمهوری امریکا باعث افزایش امیدها به تقویت چندجانبه گرایی است اما اتحادیه اروپا «نباید انتظار داشته باشد که معجزه‌هایی رخ خواهد داد.» وی با تاکید بر اینکه حتی با وجود حضور بایدن در کاخ سفید هم نباید انتظار توافق امریکا و اتحادیه اروپا درباره همه موضوعات را داشت، ادامه داد: «اروپا باید هر وقت ضروری است به تنهایی وارد عمل شود اما هر وقت ممکن بود، با همکاری با دیگران اقدام کند.»
تنش‌های مسبوق به سابقه
تنش در روابط ایران و اروپا و احضارهای دسته جمعی سفرای خارجی بر اثر تحولات سیاسی و قضایی بی‌سابقه نیست. کمتر از سه ماه از آخرین باری که دولت‌های سه کشور اروپایی عضو برجام، آلمان، بریتانیا و فرانسه در اقدامی هماهنگ‌شده سفرای ایران را به بهانه اعتراض به بازداشت اتباع ایرانی دارای تابعیت مضاعف، احضار کردند، می‌گذرد. اما روابط ایران و اروپا، تنش‌هایی بسیار شدیدتر را نیز از سرگذرانده است. سال 1376در پی اعلام احکام جنجالی دادگاه آلمانی در رسیدگی به پرونده متهمان ترور تعدادی از رهبران حزب دموکرات کردستان ایران در میکونوس آلمان، دولت آلمان و پس از آن تعداد زیادی از دولت‌های اروپایی به علاوه نیوزیلند و استرالیا، به شکل هماهنگ شده سفرای خود را از تهران فراخواندند. ایران نیز در واکنش به این اقدام، سفرای خود را از پایتخت کشورهای مذکور به کشور فراخواند. 14سال بعد، آذرماه 1390، حمله گروهی از معترضان به ساختمان سفارت بریتانیا در تهران، بحران دیگری در روابط ایران و دولت‌های اروپایی ایجاد کرد. در پی این حمله، دولت بریتانیا سفر و تمامی دیپلمات‌های خود را از تهران فراخواند. دولت لهستان به عنوان رییس دوره‌ای وقت اتحادیه اروپا، جمعی از سفرای اروپایی و برخی کشورهای غیر اروپایی از جمله روسیه، مکزیک، استرالیا و ترکیه را به یک تور بازدید دسته جمعی از محل سفارت و اقامتگاه تفریحی سفارت بریتانیا در تهران برد. کمتر از یک سال بعد از این تور دیپلماتیک، دولت کانادا به بهانه «عدم امنیت دیپلمات‌ها» در تهران، کلیه روابط سیاسی خود با تهران را قطع کرد و دیپلمات‌های ایرانی در این کشور را هم اخراج کرد.
منبع: اعتماد